РЕЏЕПИ ЗА КДП: ЕНЕРГИЈАТА Е КЛУЧНА ВО ГЕОПОЛИТИКАТА НА НАШИОТ ВЕК
Бајрам Реџепи, директор на државната компанија „Национални енергетски ресурси“ вели дека енергијата е клучниот фактор во геополитиката на овој век. Но, тој нагласува дека освен Србија, другите земји од Западен Балкан не користат многу природен гас.
„И оваа мала количина што се користи е целосно гас од Русија“, нагласува Реџепи во интервју за КДП.
“Регионот на Западен Балкан е помалку ранлив од остатокот од Источна Европа и ЕУ како целина.
Последниве години сме сведоци дека моќните земји во ЕУ покажаа извонреден недостаток на солидарност и дисхармонија со земјите од Источна Европа. Ова создава висока ранливост во овие земји и непресметлива економска и геополитичка штета“, вели Реџепи.
Во продолжение прочитајте го целосното интервју:
КДП: Светот се соочува со енергетска криза, која се заканува да предизвика негативни ефекти врз европските економии. Што навистина се случува?
Реџепи: Не, не се согласувам дека енергетската криза е од светски размери. Акцент на кризата е во Европа. Постојат многу фактори кои влијаеле на оваа криза, но некои од нив се детерминанти. Првата беше наглото зголемување на побарувачката за енергетски ресурси во многу европски земји летово, откако епидемиолошката состојба се подобри, а подолгата зима од вообичаеното, втората летово имаше неповолна состојба за производство на електрична енергија од обновливи извори, а особено ветровитите, но главната причина е итно намалување на протокот на руски гас низ Украина, бидејќи почнаа да го полнат гасоводот во новиот балтички тек. Во меѓувреме, Европската унија значително го намалува користењето на јаглен и нуклеарна енергија за производство на електрична енергија. Тука мора да се бара причината за оваа енергетска криза.
Негативните економски ефекти сега се реални, и покрај субвенциите и интервенциите што ги прават повеќето влади во земјите на ЕУ и регионот. Јасно е дека во многу земји ќе има инфлација дури и двоцифрена, бидејќи повеќето индустрии се директно зависни од електричната енергија и природниот гас.
КДП: Колку земји од Западен Балкан се зависни од рускиот гас? Дали оваа зависност може да се искористи како алатка за зголемување на влијанието? Ако е така, како?
Реџепи: Освен во Србија, во другите земји од Западен Балкан моментално нема изразена употреба природниот гас, но и оваа мала количина што се користи е целосно руски гас. Сепак, пуштањето во употреба на Јужен тек – ТАП, и изградба на нови терминали за ЛНГ во регионот, значително ја намалува оваа зависност и ги диверзифицира изворите на снабдување.
Енергетиката воопшто е клучен фактор во геополитиката на векот во кој живееме, но регионот на Западен Балкан е помалку ранлив од остатокот од Источна Европа и ЕУ воопшто. Во последниве години сме сведоци, дека моќните земји во рамките на ЕУ покажаа извонредна несолидарност и дисхармонија со источноевропските земји, а тоа произведува висока ранливост во овие земји и со непресметливи економски, а особено геополитички штети.
КДП: По која цена балканските земји купуваат гас одделно, конкретно Северна Македонија? Ако има разлики, зошто една држава го купува поевтино, а некоја поскапо?
Реџепи: Пазарот на природен гас е отворен и евтин. Проблемот лежи во оние земји кои немаат алтернативи за снабдување, како што сме ние како држава во моментов, а тоа овозможува цените да се разликуваат. Годинава просечната цена на снабдување во Македонија е помала од 300 долари за 1000 м3 природен гас, но тоа не значи дека следната година ќе ја имаме истата ситуација.
КДП: Колку гас се користи како енергетски ресурс во Северна Македонија (процентуално) во споредба со другите ресурси?
Реџепи: Ако се повикуваме на минатогодишните податоци, во нашата земјасе трошат околу 7400 GWh, електрична енергија, и околу 3200 GWh, природен гас. Ова е поразбирлива споредба без да се бројат другите ресурси на енергија: нафта, дрво, јаглен, топлинска енергија, сончева… итн.
Но, огромното мнозинство од нашиот природен гас го користи централата ТеТо за производство на електрична енергија.
КДП: Изградбата на гасоводот во во Северна Македонија се најавува веќе извесно време. Кога економиите и домаќинствата ќе можат да се приклучат на гасоводната мрежа?
Реџепи: Планирањето и изградбата на енергетски капацитет не е нешто што се прави за една година. Природата на овие проекти бара долгорочно планирање. Природниот гас се користи и денес, но не во масовни размери. Нашиот план е да има масовна искористеност, но и економска рационалност. Изградивме околу 270 километри преносна мрежа и има уште околу 10 километри до завршување на тековните проекти. Сè уште сме во пандемска криза и не е добро да се прават точни прогнози, но верувам дека доколку не се појави вонредна ситуација, следната година сите овие делници ќе бидат пуштени во употреба и ќе ја избереме компанијата што ќе врши дистрибуција низ градови.
КДП: Од каде моментално РСМ купува гас и какви планови има да ги диверзифицира ресурсите за да не зависи од добавувачот?
Реџепи: Во моментов имаме само една интерконективна линија со Бугарија со капацитет од 800 милиони м3 годишно. Тоа значи дека сме целосно зависни од рускиот гас. Вложуваме максимални напори следната година да започне изградбата на интерконективната линија со Грција и на тој начин ќе создадеме пристап за снабдување од многу други ресурси. Нашиот план е до крајот на 2023 година, оваа линија да биде во употреба и да има многу повеќе ресурси на снабдување.
КДП: Како го оценувате присуството на Русија во областа на енергетиката во Западен Балкан и РСМ?
Реџепи: Верувам дека ни е јасно дека енергетиката е најмоќното геополитичко оружје денес. Но, од друга страна, пазарната економија е фундаменталната вредност на демократските системи. Во меѓувреме, ние како земја се согласивме да ги исполниме целите на “EU-green deal”, така што до 2050 година ќе бидеме ослободени од користење на фосилните горива како извор на енергија. Ова бара големи инвестиции во нови еколошки капацитети, но, исто така, создава празнина на енергетскиот пазар, а Русија секако не сака да биде само спектатор на оваа транзиција. Во овој полигон на интереси, долгорочна стратегија и политичко мајсторство е повеќе од потребна, но често и недоволна.
Сметам дека ние како држава сме на добар пат, но за жал во меѓувреме сме многу мал актер во енергетска смисла и сме директно зависни од ориентациите на големите актери.
Владата на Косово предупреди дека ќе ја прекине изградбата на гасоводот за интерконекција со РСМ, како го коментирате ова предупредување?
Внимателно ја следев дебатата на оваа тема во Косово. Имаме потпишан меморандум меѓу надлежните министерства, за изградба на гасоводот за интерконекција, и сè уште немаме официјална потврда за суспензија, додека за физибилити студијата досега се потрошени околу 650 илјади евра, грант од WBIF така пред Европската унија, а уште повеќе се потрошени од МЦЦ во Косово.
Косово има значителни резерви на јаглен, и се би било во ред, доколку производството на електрична енергија во електрани на јаглен би продолжило нормално. Но, сега сите меѓународни финансиски институции го суспендираа финансирањето на електрани на јаглен, како и комерцијалните банки, бидејќи даноците за ова производство во наредните години ќе бидат многу високи, и ова ќе го направи работата на електраните економски неразумно. Да не зборуваме за еколошки аспект. Истражувањата покажаа дека близу 19.000 луѓе во земјите на ЕУ околу нас, починале во последните три години како резултат на загадувањето предизвикано од електраните на Западен Балкан. Замислете каква би можела да биде ситуацијата со нас.
Сметам дека е потребно да се разјаснат некои важни факти. Првата преку оваа интерконекција Косово ќе може да се снабдува со гас од кој било снабдувач во светот, вклучително и ЛНГ – американски. Второ, оваа инфраструктура, освен за пренос на гас, може да се користи и за пренос на водород, па ќе се користи уште подолго отколку во следните 30 години. Трето, гасот е многу поеколошки енергетски ресурс и ќе биде единствениот начин да се балансира енергетскиот систем за кој се тврди дека се базира на обновливи извори. Мислам дека ако Косово го прекине овој проект, во следните 10 години континуирано ќе ја зголемува зависноста на енергијата од увоз на електрична енергија, а тоа може да создаде економска нестабилност и значително зголемување на стапката на инфлација.